Morto

Morto estas ĉeso, perdo de la vivo.

Erich Fromm

Fuĝo for de libereco [1941]

	« En tiuj socioj, kie procezo de individuiĝo ankoraŭ ne tiom progresis, la fino de individua ekzistado prezentiĝas kiel malpli grava problemo, ĉar malpli evoluinta estas la sento mem de individua ekzistado. La morto ankoraŭ ne estas perceptata kiel io radikale diferenca de la vivo. » — Erich Fromm, Fuĝo for de libereco [1941]

« Nia epoko simple neas la morton, kaj kun ĝi unu el bazaj flankoj de la vivo. Anstataŭ transformi konsciadon de la morto kaj suferoj je unu el plej fortaj stimuloj al la vivo — je bazon de la homa solidareco, je katalizilo, sen kiu ĝojo kaj entuziasmo perdas intensecon kaj profundecon — la individuo devas subpremadi tiun ĉi konsciadon. Sed, same kiel ĉe ĉiu subpremado, kaŝi ne signifas ekstermi. Timo de la morto vivas en ni, vivas malgraŭ provoj nei ĝin, sed la subpremado kondukas al ĝia steriligo. Tiu timo iĝas unu el kaŭzoj de malriĉeco de niaj travivaĵoj, de nia senhalta postkurado je la vivo kaj ĝi klarigas — mi kuraĝe asertos tion — neimageblajn sumojn, kiujn pagas niaj homoj por siaj entombigoj. » — Erich Fromm, Fuĝo for de libereco [1941]

La sana socio [1955]

« Ĉe naskiĝo, la homo (ĉu aparta individuo aŭ la tuta homa gento) eliĝas el la stato de difiniteco, kie ĉio estis tia anticipe difinita kiel instinktoj, kaj eniĝas je la stato de nedifiniteco, nescio kaj sendefendeco. Estas konata nur pasinteco, en estonteco senduba estas nur unu — morto, kiu efektive prezentas en si revenon al pasinteco — al neorganika stato de la materio. » — Erich Fromm, La sana socio [1955]

	« Do naskiĝo — en ĝenerale akceptita senco de tiu ĉi vorto — estas nura komenco de la naskiĝo en pli vasta senco. La tuta vivo de individuo estas nenio alia kiel procezo de naskado de sin mem. Fakte ni devus komplete naskiĝi ĝis momento de la morto, sed la sorto de plejparto de la homoj estas tragika: ili mortas sen sukcesi naskiĝi. » — Erich Fromm, La sana socio [1955]

« Se en momento de tranĉado de la umbilika ŝnuro la bebo povus pensi, ĝi sendube sentus la timon de la morto. Zorgema sorto protektas nin kontraŭ tiu ĉi unua panika timo. Sed ĉe ĉiu sekva paŝo, en ĉiu nova etapo de nia naskiĝo ni ĉiufoje sentas la timon. Ni neniam estas liberaj de du kontraŭluktantaj streboj: unu el ili estas direktita al liberiĝo el la patrina sino, al transiro de besta vivmaniero al la homiĝinta ekzistado; la alia celas revenon al la patrina sino, revenon al la naturo, difiniteco kaj sekureco. » — Erich Fromm, La sana socio [1955]

	« La kompleta certeco ekzistas nur rilate tion, ke ni naskiĝis kaj mortos. » — Erich Fromm, La sana socio [1955]

Elias Canetti

	« La plej malbrua amaso estas la mortaj malamikoj. » — Elias Canetti, Amaso kaj potenco [1960]

	« Post ekzekuto la amaso eĉ pli ol iam ajn sentas timon de la morto. Ĝi disfalas kaj disiĝas, kvazaŭ panike forkurante. Ju pli grava estis la viktimo, des pli granda estas la timo, trafanta la amason. Ĝi povas konserviĝi nur se ekzekutoj sekvos seninterrompe unu la alian. » — Elias Canetti, Amaso kaj potenco [1960]

« El specoj de la morto, al kiuj tribo aŭ popolo kondamnis apartan homon, oni povas elstarigi du plej gravajn formojn; la unua el ili estas elpuŝigo. La homon oni elpuŝigas el la tribo, lasante tie, kie li mortos pro malsato aŭ iĝos predo de ĉasbestoj… Kompleta soleco estas terura puno; izoliĝo de la propra grupo, speciale en primitivaj kondiĉoj estas sufero, kiun nur malmultaj povas elteni. Perversa formo de tia elpuŝigo estas fordono al malamiko… La alia formo estas kolektiva mortigo. La kondamniton oni kondukas al kampo kaj ŝtonumas. Ĉiu ĵetas sian ŝtonon, la kulpulo pereas sub ŝtona hajlo. Neniu plenumas rolon de ekzekutisto, mortigas la tuta komunumo. La ŝtonoj reprezentas ĉi tie la komunumon, ili estas signo de ĝia decido kaj de ĝia ago. Eĉ tie, kie la ŝtonumado ne plu estas praktikata, konserviĝis inklino al la kolektiva mortigo. Tia estas bruligado sur ŝtiparo: la fajro anstataŭas la amason, dezirantan morton al la kondamnito. » — Elias Canetti, Amaso kaj potenco [1960]

« Emociiĝo kun kiu la homoj ekmarŝas al la milito estas klarigata de malkuraĝeco de la homo antaŭ vizaĝo de la morto. Unuope ili ne kuraĝas rigardi al ĝiaj okuloj. Ĝi estas pli facila duope, kiam du malamikoj, tiel dirite, ekzekutas unu la alian kaj ĝi estas tute ne la sama morto, kiam al ĝi iras miloj. La plej malbona kio povas okazi al la homo en la milito estas pereo kune kun la aliaj. Sed tio senigas de la morto unuope, kiun la homoj timas plej multe en la mondo.. Kaj ili ja ne kredas ke tiu plej malbona okazos. Ili opinias, ke eblas transdirekti, transigi al la aliaj pendantan super ili kolektivan kondamnon. Ilia mortotransigilo estas la malamiko kaj la sola, kio estas postulata de ili, estas avanci la malamikon. » — Elias Canetti, Amaso kaj potenco [1960]

	« Deziro de la morto al alia efektive estas ĉie kaj por ĝin trovi ne necesas longe serĉi en la homa animo. » — Elias Canetti, Amaso kaj potenco [1960]

	« Egalecon de la homoj antaŭ la morto oni ŝatas esprimi en la bildo de sekalo. Sed ĝi falas la tuta samtempe kaj pro tio memorigas tre konkretan morton — la morton en batalo, falĉantan tutan vicojn: la kampo kiel batalkampo. » — Elias Canetti, Amaso kaj potenco [1960]

« [pri la baloto] Festeco de ĉiuj ĉi aranĝoj estas kaŭzita de la rifuzo apliki morton kiel decidilon. Ĉiu donita balotilo ĉi tie kvazaŭ prokrastigas la morton. Tio, sur kio ĝi povus efiki, tio estas la forto de la malamiko, estas difinata per la nombro de donitaj voĉoj. Se iu ludas pri ciferoj, kaŝas ilin aŭ falsas, do, mem ne suspektante tion, li enlasas la morton reen. » — Elias Canetti, Amaso kaj potenco [1960]

	« Super ĉiuj bestoj, bredataj de la homo, pendas lia mortkondamno. Ĝia plenumo foje — ofte eĉ por longe — estas prokrastata, sed malkondamno okazas neniam. Tiel la homo propran morton, pri kiu li bone scias, senpune transigas al siaj bestoj. » — Elias Canetti, Amaso kaj potenco [1960]

	« Ĉirkaŭiri la morton, forkliniĝi de ĝi — tio estas la plej antikva kaj obstina strebo de ĉiuj regantoj. » — Elias Canetti, Amaso kaj potenco [1960]

« Enkorpigo de ĉiuj danĝeroj certe estas la morto… La unua kaj decida signo de la reganto estas rajto ordoni pri la vivo kaj morto. Al li neniu estas allasata: se venas mesaĝisto kun mesaĝo, kiu devas proksimiĝi al la reganto, oni lin priserĉas kaj forprenas la armilojn. La morton de li oni sisteme malproksimigas kaj tenas for: li mem povas kaj devas ĝin ordoni. Li kaŭzas la morton, kiam li deziras. La eldirita de li mortkondamno ĉiam estos plenumita. Tio estas sigelo de lia potenco: la potenco estas absoluta ĝis kiam lia rajto pri la mortkondamno estas nediskutebla. Liaj veraj regatoj estas nur tiuj, kiuj permesas al li mortigi sin. » — Elias Canetti, Amaso kaj potenco [1960]

« [pri batalantoj kaj ilia gvidanto] Ili ne scias kion li sentas, rigardante kiel ili mortas. Ili kredas je unueco de la komuna sorto, dum li pensas sin aparte de la sorto, kiun li preparis por ili. Ili mortas por ke li saviĝu. Tio estas perfekta mensogo. Tio estas mensogo de ĉiuj gvidantoj. Ili prezentas la aferon tiel, kvazaŭ ili iras al la morto fronte de siaj batalantoj. Sed efektive ili sendas la homojn al la morto por ke ili mem restu vivaj. Ĉi tie ĉiam estas la sama ruzaĵo. La gvidanto strebas postvivi, el tio kreskas liaj fortoj. » — Elias Canetti, Amaso kaj potenco [1960]

	« [pri la arandoj, indiĝenoj de Aŭstralio] Tion, kion ni nomus kaŭzo, ili konsideras kulpo. Ĉiuj morto estas la murdo kaj la murdo devas esti venĝita. » — Elias Canetti, Amaso kaj potenco [1960]

« La reganto sendas homojn al la morto por ke la morto kompatu lin mem, li penas transigi ĝin sur la aliajn. La morto de la aliaj por li estas ne simple neindiferenta: li penas transformi ĝin je la amasa fenomeno. Speciale li emas apliki tiun ĉi radikalan rimedon, kiam ŝanceliĝas lia potenco super la vivantoj. Se li eksentis minacon al sia potenco, deziro vidi ĉiujn antaŭ si mortintaj ne brideblas per iuj ajn raciaj konsideroj. » — Elias Canetti, Amaso kaj potenco [1960]

	« Ĉiu obstine kredas ke li ne devas morti. En tiu punkto heredaĵo de kristanismo — kaj en iom alia senco ankaŭ de budhismo — estas ne ekstermebla. » — Elias Canetti, Amaso kaj potenco [1960]

Jean Baudrillard

	« …la scienco ne oferas sin mem, ĝi ĉiam estas mortiga… » — Jean Baudrillard, Simulakroj kaj simulaĵoj [1981]

« Kennedy estis murditaj ĉar ili ankoraŭ havis politikan dimension. Aliaj — Johnson, Nixon, Ford — havis rajton nur je ŝajnigaj atencoj, je simulitaj murdoj. Sed tiu ĉi aŭro de artefarita minaco estis ankoraŭ necesa al ili por kaŝi ke ili estas nuraj manekenoj de la potenco. Iam la reĝo (same kiel la Dio) devis morti — en tio estis lia povego. Hodiaŭ li mizere penas simuli morton por konservi gracon de la povo. Sed ĝi jam estas perdita. » — Jean Baudrillard, Simulakroj kaj simulaĵoj [1981]

« Nekonscio estas la “entombigita”, subpremita kaj senfine disbranĉiĝinta strukturo. Teritorio estas malferma kaj limigita. Nekonscio estas loko de senfina ripetado de subpremado kaj fantasmoj de la subjekto. Teritorio ja estas loko de finita ciklo de parenceco kaj de interŝanĝoj sen la subjekto, sed ankaŭ sen escepto: la ciklo besta kaj planta, ciklo de bono kaj abundo, ciklo de parenceco kaj daŭrigo de la speco, ciklo virina kaj rita — la subjekto mankas, kaj ĉio troviĝas ĉi tie en konstanta interŝanĝo. Sindevigoj havas ĉi tie absolutan karakteron, renverseco estas totala, sed ĉi tie neniu spertas la morton, ĉar ĉio spertas metamorfozojn. Nek la subjekto, nek la morto, nek nekonscio, nek subpremado, ĉar estas nenio kio obstaklus la sinsekvan evoluon de la formoj. » — Jean Baudrillard, Simulakroj kaj simulaĵoj [1981]

	« Sekso kaj morto estas tiuj du ĉefaj temoj, ĉe kiuj oni agnoskas kapablon provoki dusensecon kaj ridon. » — Jean Baudrillard, Simulakroj kaj simulaĵoj [1981]

	« …la vojo de nihilisto estus bonega, se ankoraŭ ekzistus radikalismo — same kiel la vojo de teroristo estus alloga, se la morto, inkluzive la morton de la teroristo, ankoraŭ havus iun sencon. » — Jean Baudrillard, La fatalaj strategioj [1983]

	« Rememoru grandajn terorajn atakojn de lastaj jaroj: la morto estas nuligita je indiferenteco, kaj en tio la terorismo estas kontraŭvola kompliculo de la sistemo — ne je la politika senco, sed je tio ke ĝi stimulas rapidegan trudadon de indiferenteco. » — Jean Baudrillard, La fatalaj strategioj [1983]

	« …sistemoj de organizita morto finas la morton kiel hazardon. Kaj nome tiun ĉi logikon despere klopodas rompi la terorismo, anstataŭigante la sisteman morton (teroron) per elektema logiko: logiko de ostaĝo. » — Jean Baudrillard, La fatalaj strategioj [1983]

« En interpersona reĝimo de bezono (kontraŭe al la amo, pasio aŭ tento) ni sentas afekcian ĉantaĝon, do estas la afekciaj ostaĝoj de aliuloj: “Se vi ne donos al mi tion, vi respondecos pri mia depresio, se vi ne amas min, vi respondecos pri mia morto”, kaj certe ja: “Se vi ne ebligos ami vin, vi respondecos pri via propra morto”. Do okazas la histeria kaptado — postulado kaj ĉantaĝa eltrudado de respondo. » — Jean Baudrillard, La fatalaj strategioj [1983]

Kornej Ĉukovskij

« Kiam infanoj iĝas pli aĝaj, la egoisma zorgo pri persona senmorto kaj senmorto de la plejaj proksimuloj komencas anstataŭiĝi ĉe ili per altruisma revo pri la senmorto de la tuta homaro. »   « Когда дети становятся старше, эгоистическая забота о личном бессмертии и о бессмертии ближайших родных начинает сменяться у них бескорыстной мечтой о бессмертии всего человечества. » — Kornej Ĉukovskij, De du ĝis kvin

« Tuj post kiam, fine de la kvara vivojaro, infano konvinkiĝas je fataleco de la morto por ĉio vivanta, li hastas tuj kredigi sin, ke li mem por ĉiam restos senmorta. En buso rondokula knabeto kvar jarojn kaj duonon aĝa rigardas funebran procesion kaj diras kun plezuro: "Ĉiuj mortos, sed mi restos". »   « Едва только, на исходе четвертого года, ребенок убеждается в неотвратимости смерти для всего существующего, он торопится тотчас же уверить себя, что сам он вовеки пребудет бессмертен. В автобусе круглоглазый мальчишка лет четырех с половиною глядит на похоронную процессию и говорит с удовольствием: «Все умрут, а я останусь». » — Kornej Ĉukovskij, De du ĝis kvin

Miguel de Unamuno

	« Se konscio estas nur, kiel diris nehomeca pensisto, flagreto inter du eternoj da tenebro, tiam nenio estas pli abomena ol konscio. » — Miguel de Unamuno

	« Ĉu mi ja vere rekomencu paroli al vi pri la tuta elvanteco de civilizo, de scienco, de arto, de bono, de vero, de justeco… de ĉiuj tiuj belaj konceptadoj, se elfine de ĉio tio, post kvar tagoj aŭ post kvar milionoj da jarcentoj – tio egalas – estas ne plu ekzistonta homa konscio por ricevi kulturon, sciencon, arton, bonon, veron, justecon kaj ĉio cetera? » — Miguel de Unamuno

	« De tiu amo aŭ kompato al si mem, de tiu ega malespero pri ĉeso esti post via morto, vi venas je sentis saman kompaton, tio estas sama amo al viaj samuloj kaj fratuloj en samecparenceco. » — Miguel de Unamuno

Diversaj aŭtoroj

	« Neniam tamen oni sufiĉe miros pro la fakto ke ĉiuj homoj vivadas kvazaŭ neniu scius. » — Albert CAMUS

	« Nur la morto fine de la viv’kaj la feliĉ’ fariĝas turmenton. » — Alphonse de LAMARTINE

	« Mi jam estas mortinta, ĉar mi iam mortos. » — Anna de NOAILLES

	« Ĉu vi rememoras, Sinjoro Lenoir, pri la preciza momento, kiam abrupte, kiel juna knabo, vi travivis tiun manifestiĝo: « Mi estas vivanta, eblus ke mi ne ekekzintintus, kaj, mi mortontas » Ne ? Mi jes. Kaj mi svenis. Tio estis neeltenebla ŝarĝo sur la ŝultroj de tiu juna infano. » — Armand SALACROU

	« Se ne ekzistas la senmorto, tiam ne tre multe gravas , ĉu io ajn alia estas vera aŭ malvera. » — H. T. BUCKLE

	« Kvietu. Ĉar ni estos enfositaj kune en tiu ĉi tombo dum longlonga tempo, do ĉirkaŭpremu min! » — Juan RUFLO

	« Tiun « Grasan Mardon » nek vi nek mi gaja estis :De l’griza ĉiel el kiu la taglum’ fali ŝajnis: Sur animoj niaj kvazaŭ faladis cindro. » — Paul-Jean TOULET

	« « — Mi tion scias, mi ĉion scias ». Lia patrino dummomente silentiĝinta, ree parolis :« - Kion vi scias, Ĝim ? – Vanas fari homojn, ili mortas. » Li diris tion kun milda, kvieta voĉo preskaŭ trista. « Tion scii, li aldonis, estas ĉion scii.. » » — Ray BRADBURY

	« Kie ajn oni iradas, kunportas oni la morton kun si. Tial oni tiom timas kontraŭ si mem. Sed finfine portas vin la aliuloj; kaj restas nur por diri: des pli bone kaj dankon. » — Stig DAGERMAN

	« La mortintoj estas koroj, kiuj inttempe vin amis. » — Victor HUGO

	« Rifuzintus mi naskiĝi je mondo, kie vorto « ĉiam », la ununura kiu povu kontentigi postuleman koron, estas mensoga al ĉiuj vivantaj. » — Pauline BENDA alinome S-ino Simone, franca aktorino

	« "Hodiaŭ mi morgaŭ vi." »   « Hodie mihi cras tibi. » — Latina proverbo ((surskribo je tomboj))

	« Ho morto, kie estas via venko? Ho morto, kie estas via pikilo? » — Sankta Paŭlo, La unua epistolo al la Korintanoj 15:55

	« ... pecon da viando, kiu kreiĝis, oni ne scias pro kio kaj oni ne scias por kio, kiu travivas en la eterneco malpli ol plej malgrandan sekundeton, baldaŭ forputas por ĉiam, kaj dum venontaj senfinaj milionoj kaj milionoj da jaroj ĝi jam neniam plu reaperos. Por kio mi vivas, por kio mi lernas, por kio mi laboras, por kio mi amas ? Ĉar estas ja tiel sensenca, senvalora, tiel ridinda? »

	« Ne nur najbaron kaptas Morto, morti estas ja ĉies sorto. » — Morteza Mirbaghian

	« Nur post la morto, estas komforto. » — Morteza Mirbaghian

Vidu ankaŭ

• Vivo
• Mortinto
• Kadavro
• Postmorto
• Transa mondo